SÖYLEM ANALİZİ NASIL YAPILIR?
Söylem analizi, metinde yer alan bölümlerin ya da konuşma biçiminde hazırlanan bölümün tüm detayları ile çözümlenmesidir. Söylem analizi nasıl yapılır? Başlığı altında toplanan bilgiler, proje, hitabet, akademik makale ve tüm araştırma metotlarına açıklık getirmek içindir. Yöntemin öne çıkan özellikleri ontolojik ve epistemolojik verilerinde incelenebiliyor olmasıdır. Söylem analizi, bir problemi oluşturan nedenleri de inceler, sorunun sebeplerine farklı açılardan bakabilmeyi sağladığı için özellikle bilimsel çalışmalarda da kullanılır. Kavrayıcı bakış açısını hakim kıldığı için problemlerin analizinde oldukça başarılı sonuçlar verir. Söylem analizi, nasıl bir dil kullanıldığına odaklanarak hareket eder. Kişilerin kendi düşünce dünyalarına farklı bakış açılarının da dahil edilmesini sağlar.
Uygulama dil gerçekliğini asıl alır. İfadeler dil kavramı olmadan söylem analizinde bir anlam taşımaz. Analiz; gerçeklik, benlik kavramı, tutumlar, arzular ve inanışları tek tek ele alarak sonuca varır. Metin analizi, sosyal analizler ve diğer analiz türlerini de içine alan en kapsamlı eleştirel analiz modelidir. Bu analiz dili şu aşamalardan oluşur:
- Eylem,
- İletişim çizelgesi,
- Sosyal pratik yapma ve yorumlama süreci.
- Eleştiri ve öz eleştiriyi birlikte yapma
- Bulguları anlama ve yorumlamaya geleneksel yöntemlerden ulaşma
- Sözlü, yazılı ve sözsüz metinlerden ayrı ayrı analiz gerçekleştirme
- Çok boyutlu ve çok fonksiyonlu eleştiri yapma
- Metinler arası ilişkilerin analizi
Ayrıca söylem analizi, sosyal araştırmaları gerçekleştirirken de sıklıkla başvurulan bir yöntemdir. Bilinen ifadeleri tekrar ele alır, değiştirir, eklemeler yapar ve mevcut söylemleri tüm yönleri ile açığa çıkarır.
Her araştırma yönteminde olduğu gibi söylem analizinde de veriler, analiz ve sonuçlara göre ikiye ayrılır. Foucaultcu söylem analizinde yorum gücü yoktur. Oysa eleştirel dilbilimciler, tüm söylemlerde mutlaka yorum olmasını tercih eder.
Uygulamanın temelinde dil bilgisi vardır. Bu temel araştırmanın tamamında etkindir. Söylem analizcileri dili şöyle ele alır;
- Sosyal ilişkileri düzenler,
- Kimlikleri ortaya çıkarır
- Düşünceleri şekillendirir
- Yeni bir fikir üretirken taşıyıcı ve kapsayıcıdır.
Diğer analiz türlerinden ayrı olarak ayrıntılarla uğraşan söylem analizi üç ayrı şekilde ele alınır.
Analiz, dil kullanımını asıl alır. Dili merkezde tutarak değerlendirme yapar, dilin anlama ve anlamlandırmayla ilgili tüm fonksiyonlarını kullanır. Yapısal olarak pragmatiktir. İnsan davranışlarını da değerlendirir.
Söylem Analizinin Evreleri
Söylem analizi daha işlevsel olarak çalışılması için bazı evrelere ayrılmıştır, bunlar, birinci evre, İkinci evre ve üçüncü evredir.
Birinci evre, yapısal olarak sosyoloji kaynaklıdır ve söylem analizlerine odaklanır. Başlangıç dönemi 1940’lı yıllardır. 1960’lı yıllara gelindiğinde etno metodolojik çalışmalarla analiz yöntemi farklı bir boyut kazanır. Benlik sunumu, metin, hikaye ve mit incelemeleri, bu dönemde ele alınmaya başlar.
İkinci Evre; 1970’li yıllarda oluşmaya başlamıştır. Sosyolojide yer alan eylem kavramı anlatım ve konuşma yöntemleri ile genişletilir, bu model dil pratiğini de içinde barındırır. Bu yıllarda söylem analizi, ileri bir disiplin modeli olarak değerlendirilmiştir. Bir yanıyla da söylem analizi, retorik kavramının daha kapsamlı bir biçimi olarak görülmüştür.
Üçüncü Evre: 1980’li yılların başından itibaren netleşmeye başlayan evredir. Michael Foucault’un sosyal/söylem teorileri, bu evrede kullanılmış analizlerdir.
1990’dan itibaren ise söylem analizi, artık reflektif bir analiz yöntemi olarak kullanılmaya başlanacaktır. Kısaca yöntem, eleştirel söylem analizi olarak tamamlanır.
Eleştirel söylem analizi, yapısal olarak ele alındığında, retorik kökenli olduğu görülecektir. Dil ve dilsel felsefedeki gelişmeler, bu analiz yöntemini derinden etkilenmiştir. 3 boyutu vardır, bunlar: Duygusal Boyut, Bilişsel Boyut ve Davranışsal Boyuttur.
Söylem Analizinin Bilimsel niteliği:
- Disiplinler arası bir sistemdir. Sosyoloji, felsefe, psikoloji, iletişim ve tarih alanlarından en yüksek oranda yararlanır.
- Politika, din, sanat, bilim ve dil bilgisine ait çeşitli kavramlar sürekli kullanılır.
- Sadece metinlere değil, tüm semboller, gelenekler, normlar, sözler, biçimler, kalıplaşmış ifadeler ve disiplinlere ayrı ayrı odaklanarak, kendine göre bir değerlendirme yapabilir.
- Metnin okunan haliyle değil, alt metinlerle olan ilişkisine odaklanır. O metni yazan kişinin niyetini ortaya çıkarabilir. Satır aralarını okuma sanatını etkin bir biçimde kullanır.
- Araştırma konusu ile ilişkili olan tüm metinleri, yazıldığı döneme ait özellikleri ile ele alır ve kişilerin kullandıkları dilin yapısına göre analiz eder.
Söylem Analizini Oluşturan Temel Unsurlar
- Anlam bilimsel Unsur (Semantik kavramlar): Metnin ya da ifadelerin içinde yer alan bütün anlam ilişkilerini inceleyen özelliktir.
- Dizinsel söz: Sözcükleri hem cümle içinde değerlendirebilir hem de ifadenin tamamındaki anlamlarının altını çizer.
- Göstergebilim: Söylem analiz uygulamasının sonuca ulaşmasında yararlandığı simgeleri tanımlar ve anlamlandırır.
Söylem analizi, davranış teorisi ve odak noktası gibi farklı alt türlere sahiptir. Zaman içerisinde farklı disiplinlerin de analiz yöntemine eklenmesiyle birlikte “eleştirel söylem analizi” ortaya çıkmıştır.
Eleştirel söylem analizinde, birey, imge ağırlıklı dünyanın dışına çıkarak simgesel düzeni esas alır. Güç ilişkileri, değerler ve ideolojiler türü çeşitli toplumsal olguları dil yönünden kurgulayarak açıklamak, söylem analizini reel verilere ulaştırır. Yöntem teknik olarak şu parametrelere sahiptir:
- Çözümleme, yöntemin merkezidir.
- Toplumsal sorunları gözlem yoluyla ele alır,
- İktidar modellerinin söylem türleri modellenir,
- Tarihsel ve ideolojik bir işleyiş vardır,
- Metin ve toplum arasındaki ilişkiyi yorumlayarak ilerler.
Söylem Analizi Nasıl İlerler?
- Eleştirel söylem analizi, olaylar ve metinleri, toplumsal ve kültürel yapılarla birlikte ele alarak ilerler.
- İktidar ilişkilerinin, iktidar kavgalarıyla nasıl bir ilişki içinde olduğunu söylem ve toplum modeli üzerinden değerlendirir.
- Dili tüm detaylarıyla kullanarak, gizli ya da açık egemenliği, ayrımcılığı, iktidarları ve denetim ilişkilerini çözümleme modeliyle açıklamaya çalışır.
Söylem analizi nasıl ilerler? Sorusunun en önemli noktası analiz uygulamasında nelerin elde edieceğini varsaymaktır. Ortaya çıkan bulgular tahmin edilen sonuçlarla uyumlu ise analiz doğru bir uygulama ile hedefe ilerliyor demektir. Bir çok istatistiki veriyi ortak bir noktada buluşturabilmeyi olanaklı hale getiren Söylem analizinde eleştirel yaklaşım, genel olarak kullanılan yöntemdir. Verileri sınıflandırmak, bulguları değer analizi içerisinde tekrar değerlendirmek ve ortaya çıkan sonuçları değerleme yöntemi ile karşılaştırmak, bu sürecin en önemli işleyiş planıdır. Toplumsal bir eylemin sebep ve sonuçlarından, bir akedemik çalışmanın hipotez belirlemesine kadar pek çok uygulama sahasına sahip olan söylem analizinde gerçeğe en yakın sonucunu alabilmek için kullanacağımız verilen doğruluğuınu da mutlaka kontrol etmemiz gerekir. Soyut ve somut verileri kendi bileşkelerindeki sunumlarına göre değerlendiren analiz programı, yüklenen verileri doğru olarak kabul edeceği için bu konuda eksik bilgi sunmamaya özen göstermemiz gerekir. Doğru kurgulanmış istitastiki raporlar ve bulgular, programın kodlaması sayesinde mevcut sayısal raporlamayı ortaya çıkaracaktır. Gerçek değeri veren rapor, çalışmanın istikrarlı bir çizgide hedefe doğru ilerlemesini sağlar. Bu düzlemde değerlendirdiğimiz zaman söylem analizinin önemi ortaya çıkıyor. Analiz sürecine girmesi gereken bulguları kendi algoritması içinde sınıflandırarak objektif bir değerlendirme yapan söylem analizi, sonradan yapılacak benzer çalışmalara da kaynak veri desteği sağlamış olur. Zincirleme bir düzende ilerleyen istatistiki çalışmalarda en öemli detay sürecin doğru bir biçimde okunmasıdır. Hangi sonuca ulaşmak istiyorsak o yönde yoğunlaşmamız gerekir, böylelikle gereksiz pek çok veriyi söylem analizinde ayıklayarak sonuçlara daha kısa sürede ulaşabiliriz.
